Van hype tot wetenschap: een gids voor kritische professionals
Naar aanleiding van het whitepaper “De stille saboteur van groei: waarom slechte modellen slecht zijn voor ons brein” kregen we van lezers de volgende vraag:
“Hoe kan ik dan het kaf van het koren scheiden? Hoe weet ik of een methode of instrument écht evidence informed practice is?”
Een terechte vraag, die een genuanceerd antwoord verdient. Daarom hebben we een stappenplan opgesteld. Maar zoals je snel zal merken, vraagt dit enige inspanning: het kaf van het koren scheiden is niet altijd eenvoudig. En niet iedereen is bereid om die moeite te doen: het verklaart wellicht ook waarom zogenoemde fastfoodtools — simplistische en misleidende modellen — vaak zo populair blijven. In het land van de blinden is eenoog koning, grapte een lezer hierover, maar ze slaat de spijker op de kop.
Hier gaan we dan. En hopelijk helpt dit overzicht je om als professional een goed geïnformeerde keuze te maken. Want één ding is zeker: je klant, coachee of student vaart er alleen maar wel bij! Dat is net dé kracht en het geheim van onderbouwd werken.
Stappenplan
- Meet het instrument menselijke eigenschappen of gedragingen?
✅ Ja → Het instrument geeft een continuüm of spectrum weer (laag – gemiddeld – hoog).
❌ Nee → Verdachte basis: dichotomieën (of–of) en typologieën (categorieën) zijn meestal simplificaties. - Vertonen de data een normale verdeling in de populatie (Gauss-verdeling)?
❌ Nee → Waarschijnlijk niet gevalideerd of statistisch onderbouwd. - Laat het meetsysteem vergelijking tussen mensen toe via een populatienorm?
❌ Nee → Geen valide meting voor individuele verschillen. Bij ipsatieve vragenlijsten (geforceerde vergelijkingen) is vergelijking met anderen problematisch. - Is het onderzoek empirisch uitgevoerd (bv. via factoranalyse of systematische data-analyse)?
❌ Nee → Gebrek aan empirische basis. Mogelijk enkel gebaseerd op de ideeën van één persoon. - Is er een onderliggende, onderbouwde theorie ontwikkeld op basis van dat onderzoek?
❌ Nee → Geen theoretische basis = verhoogd risico op oppervlakkigheid of hype. - Zijn de theoretische concepten falsifieerbaar (toetsbaar en weerlegbaar)?
❌ Nee → Niet-wetenschappelijk (bv. esoterische modellen of pseudotypologieën). - Worden de normen regelmatig herzien (minstens om de 5 jaar) op basis van nieuwe data?
❌ Nee → Waarschijnlijk achterhaald of verouderd systeem. - Is het meetinstrument psychometrisch betrouwbaar (intern consistent en stabiel in de tijd)?
❌ Nee → Onbetrouwbare meting = onbruikbaar. (Let op: ipsatieve testen geven vaak kunstmatig hoge Cronbach’s alpha). - Is het meetinstrument valide (bv. concurrente correlatie met andere valide instrumenten of criteriumvaliditeit met voorspelbaarheid in andere relevante contexten zoals b.v. werk of schoolprestaties )?
❌ Nee → Geen wetenschappelijk bruikbaar instrument. - Werd sociale wenselijkheid gecontroleerd en gemeten?
❌ Nee → Risico op vervormde resultaten. - Zijn er peer-reviewed publicaties beschikbaar?
❌ Nee → Gebrek aan openheid en toetsing door de wetenschappelijke gemeenschap. - Zijn de bevindingen bevestigd door onafhankelijke onderzoekers (niet gelinkt aan de ontwikkelaar of commerciële partij)?
❌ Nee → Grote kans op belangenvermenging. - Zijn de resultaten succesvol toegepast en verrijkt door ervaren en gecertificeerde gebruikers?
❌ Nee → Extra voorzichtigheid geboden.
CONCLUSIE
Scoort een methode of meetinstrument op meerdere punten nee, dan is de kans groot dat je te maken hebt met:
- een commerciële hype,
- een pseudowetenschappelijk systeem,
- een achterhaald model, of
- simpelweg platte commerce.
✅ En on a personal note: uiteindelijk draait het ook om de verantwoordelijkheid die je neemt als professional. Daarom loont het de moeite om kritisch te kijken en niet te kiezen voor de makkelijkste, meest fancy verpakte of meest gelikte oplossing. Een evidence-informed aanpak vraagt misschien wat meer inspanning, maar levert je betrouwbaardere inzichten, eerlijkere begeleiding en meer duurzame groei op.
✅ Wie als professional kiest voor evidence-informed practice, investeert in kwaliteit én krijgt daar rechtstreeks waardevolle feedback voor terug. Klanten, coachees of studenten ervaren duidelijker en betrouwbaarder resultaat, vertrouwen sneller op jouw begeleiding en voelen zich serieus genomen. Dat versterkt niet alleen hun groei, maar ook jouw reputatie als deskundige en integer professional. Kortom: betere keuzes leveren betere resultaten, voor zowel de ander als jezelf.
Wim Olbrechts – RMP equity partner